خداوند افرادی مثل شمر به جهنم می‎روند و افرادی به بهشت می روند ولی باز هم آنها را آفرید و این خود نشانه جبر است.

پاسخ :

در دو آیه قرآن به هدف از خلقت انسان اشاره شده است در یک آیه می‎گوید: «جن و انس را جز برای آن که مرا عبادت کنند نیافریدم»[1] در آیه‎ای دیگر می‎گوید و برای آن (رحمت) آنها را (انسانها را) آفریدم که در آیه اول هدف خلقت را عبادت و در آیه دوم هدف خلقت انسان را رحمت پروردگار بیان می‎کند.[2] خداوند انسان را آفرید تا او را عبادت کند و مشمول رحمت الهی واقع شود و به سعادت برسد. در این جا سؤال پیش می‎آید که حالا نمی‎شد این لطف و رحمت به انسان برسد بدون آن که انسان اختیار داشته باشد و خدا را عبادت کند؟ مسلماً نه، چون در این صورت مثل بقیه چهارپایان و موجودات می‎شد ولی خداوند با خلقت انسان و هدفی که از این خلقت در نظر گرفته بود می‎خواست به انسان کرامت بخشد به او ارزش بدهد و او را بر بسیاری از مخلوقات خود برتری بخشد[3] و معلوم است که اگر عبادت از روی اجبار باشد ارزشی ندارد زیرا تسلیم بودن در برابر خدا به صورت تکوینی که در همه موجودات می‎باشد.[4] مهم نیست، مهم آن است که از روی اختیار تسلیم خداوند شد این جور عباداتی، پاداشش رحمت خاص الهی و رسیدن به نعمات مادی و معنوی ابدی است. لذا خداوند انسان را با خصوصیت اختیار آفرید و او را هدایت کرد. پرهیزکاری و گناه را به نفس او الهام کرد در بیرون از نفس نیز پیامبران را فرستاد تا او را هدایت کنند و به پاداش‎های الهی بشارت داده و از عذاب‎های او بترسانند.[5] و انسان را آزاد گذارد تا راه خود را انتخاب کند یا شکرگزار نعمتهای الهی شود و یا ناسپاسی کند.[6] و برای هریک از این انتخابها نیز عاقبتی را درنظر گرفت و انسانها را از آن آگاه کرد. اگر چند روزه کوتاه دنیا را در مسیر عبادت او گام بردارد ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد از نعمتهای بهشتی برای همیشه برخوردار خواهد و اگر گناه کرد به اندازه گناه خود عذاب خواهد شد نه بیشتر و خداوند به اندازه مثقالی ظلم نمی‎کند.[7]
بنابراین هدف خداوند آن بود که انسان مشمول رحمت خاص او واقع شود و به سعادت و کمال شایسته خود، برسد راه آن هم عبادت و طاعت و بندگی و عمل به دستورات دینی از روی اختیار بود ـ عبادت از روی اجبار که ارزشی ندارد ـ و مقدمات عبادت و اطاعت را هم که هدایت درونی و برونی و تبشیر و انذار بود برای انسان فراهم کرد. خداوند می‎دانست بسیاری با عبادت خود به آنچه او برای آنها در نظر گرفته است خواهند رسید و عده‎ای نیز کفران خواهند کرد.
حالا خدا باید چه می‎کرد آیا به خاطر این که عده‎ای قدردانی نخواهند کرد باید سفره جود و کرم خود را برچیند؟ آنها اگر خودشان نمی‎خواهند از نعمت‎ها استفاده کنند و به خود ظلم می‎کنند به جود و کرم منعم چه ربطی دارد؟![8] تا اینجا فرض کردیم که آنها اگر از لطف الهی بهره‎مند نشدند به خاطر سوء انتخاب خودشان است حالا می‎خواهیم جور دیگر به مسأله نگاه کنیم و ببینیم آیا آنها دیگر هیچ راهی برای بهره‎مندی از الطاف الهی ندارند و ببینیم آیا در آفرینش انسانهای گنه کار و اهل عذاب لطف بود یا در نیافریدن آنها؟ مسلّماً اگر آفریده نمی‎شدند به هیچ عنوان نمی‎توانستند از الطاف و نعمات الهی بهره‎مند شوند ولی حالا که آفریده شده‎اند چی؟ نکاتی را در مورد گنه کار (چه کسانی که گناه کم دارند چه آنها که گناه بزرگ مرتکب شده‎اند) بیان می‎کنیم تا ببینیم راهی برای رسیدن به نعمات الهی باز است یا نه؟ و معلوم است که اگر راهی باز باشد در آفرینش او لطف بوده است.
1. می‎توانست گناه نکند و به رحمت الهی برسد.
2. می‎تواند بعد از گناه توبه کند و در مسیر رحمت الهی قرار گیرد.و «کسی که کار بدی انجام دهد یا به خود ستم کند سپس از خداوند طلب آمرزش کند خدا را آمرزنده و مهربان خواهد یافت».[9]
3. اگر گناهانش کبیره نباشند خدا آنها را بدون توبه هم می‎بخشد (البته اگر شایستگی آن را داشته باشد) «اگر از گناهان بزرگی که از آن نهی می‎شوید پرهیز کنید، گناهان کوچک شما را می‎پوشانیم و شما را در جایگاه خوبی وارد می‎کنیم».[10]
4. بعضی از گناهان در اثر انجام کارهای خوب از بین می‎رود. «همانا کارهای نیک کارهای بد را از بین می‎برد».[11]
5. بعضی از گناهان در اثر سختی‎ها، بیماری‎ها و... از بین می‎رود؛ به عنوان نمونه از پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ نقل شده که «یک شب تب داشتن کفاره گناه یک ساله است».[12]
6. بعضی گناهان با مرگ ـ سختی‎های جان کندن و امثال آن ـ یا عذابهای برزخ یا قیامت از بین می‎رود؛ در این باره پیامبر فرموده‎اند: «مرگ کفاره گناهان مؤمن است».[13] و چون «پروردگار تو به احدی ظلم نمی‎کند»[14] بنابراین بعد از عذابی که به اندازه گناهان کشید وارد بهشت و نعم الهی خواهد شد و برای همیشه از آنها بهره‎مند خواهد شد «برای همیشه در آن خواهند بود».[15]
7. بعضی از گناهان در اثر شفاعت اولیاء الهی از بین می‎رود. پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ : «شفاعتم را برای آن دسته از امتم که مرتکب گناه کبیره شده‎اند ذخیره کرده‎ام».[16]
8. خداوند بدون توبه هر گناهی غیر از شرک را می‎بخشد: «خداوند شرک را نمی‎آمرزد ولی کمتر از آن را برای هر کس بخواهد می‎آمرزد».[17] این که گفتیم بدون توبه چون معلوم است که خدا با توبه هر گناهی را می‎آمرزد حتی شرک را.[18]
9. آن چه بر خدا لازم است آن است که به وعده‎های خود عمل کند ولی اگر به وعیدهای خود ـ تهدید به عذاب و عقاب ـ عمل نکند اشکالی ندارد. چون عقاب حق خداوند است و می‎تواند از آن بگذرد.[19]
خود قضاوت کنید آیا آفرینش انسانهای گنهکار با این همه راه که پیش رو دارند تا بتوانند از طریق یکی از آنها نعمات ابدی الهی بهره‎مند شوند لطف است یا نیافریدن آنها شاید خدا که از گنهکار بودن او آگاه بود می‎خواسته به یکی از این طریق او را به نعمات ابدی خود برساند.
خلاصه: اولاً این که عده‎ای گنهکار شده‎اند از آن رو بوده است که مختار بوده‎اند و خداوند که انسان را مختار آفرید برای این بود که می‎خواست او را کرامت بخشد و از طریق عبادت او به رحمت و نعمات الهی برسد. حالا اگر عده‎ای قدردانی نکردند و نخواستند از نعمات الهی بهره‎مند شوند مربوط به انتخاب خودشان است.
ثانیاً این جور نیست که فکر کنیم آنها که گنهکار و لایق عذاب شده‎اند به هیچ عنوان نمی‎توانند از نعمات الهی بهره‎مند شوند و باید تا همیشه عذاب بکشند لذا بهتر بود آفریده نشوند بلکه بر روی انسان گنهکار و اهل عذاب راههای زیادی باز است و خداوند ممکن است از یکی از این راهها او را به نعمات ابدی خود برساند ولی اگر آفریده نمی‎شد هیچ گاه نمی‎توانست از نعمات الهی بهره‎مند شود.

[1] . قرآن کریم، ذاریات، 56.
[2] . قرآن کریم، هود، 119.
[3] . ر.ک: قرآن کریم، اسراء، 70.
[4] . ر.ک: قرآن کریم، آل عمران، 93.
[5] . ر.ک: قرآن کریم، انعام، 48.
[6] . ر.ک، دهر، 3.
[7] . نساء، 40.
[8] . ر.ک، علامه طباطبائی، المیزان، ترجمه سیدمحمد باقر موسوی، چ 4، 1370، ج 11، ص 101.
[9] . نساء، 110.
[10] . نساء، 31.
[11] . هود، 114.
[12] . شیخ طوسی،‌امالی، دارالثقافه، قم، چ 1، 1414، ص 630.
[13] . همان، ص 21.
[14] . کهف، 49.
[15] . نساء، 122.
[16] . علامه مجلسی، بحارالانوار، مؤسسه الوفاء بیروت، چ 2، 1403، ج 8، ص 30.
[17] . نساء، 49.
[18] . علامه حلی، کشف المراد، مؤسسه نشر اسلامی، ص 416.
[19] . همان، ص 415.
http://andisheqom.com