و اسـتـادان دیـگـری کـه در طی سـفـرهـای عـلـمـی خود با آنان آشنا شده بود و به وسیله آنها اندوخته های علمی خود را لحظه به لحظه فزاینده تر نموده است.
تالیفات و آثار:
آثـار علمی این دانشمند پاک نهاد به دهها کتاب و رساله علمی می رسد وعلی رغم اشتغالات دیگر تدریسی، حدود هفتاد اثر علمی از خود به جای گذاشت که ما به برخی از آنها دست یافته و یا با نام پاره ای از آنها ضمن ترجمه احوال او در مراجع مختلف آگاهی یافته ایم.
تـالـیـفـات شهید ثانی که از روض الجنان آغاز می شود و به الروضه البهیه ازلحاظ تاریخ تـالـیـف پایان می گیرد، واقعا همچون روضه و بوستانی است که هرپژوهشگر دانشهای دینی را با مناظر دل انگیز خود بر سر نشاط آورده تا گم شده خودرا در میان آنها بیابد و قلب او با مشاهده هر زاویـه ای از ایـن بـوستان و آبشخورهای آن سیراب گردد و نسیم ایمان و عقیده را در سطور این تالیفات استنشاق نماید.
آثـار شـنـاخـتـه شـده ایـن عـالم بزرگوار و فقیه عالیقدر را بر حسب ترتیب موضوعی در زیر یاد می کنیم:
الف ـ کتب و رسالات فقهی:
1 ـ روض الـجـنـان فی شرح ارشاد الاذهان، که ظاهرا نخستین اثر علمی این بزرگوار است که به تاریخ جمعه 25 ذی القعده 949 تالیف کرده است.
2 ـ مـسـالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام که تاریخ پایان کتاب دیات آن 2ربیع الاول 964 است.[4]
3 ـ الفوائد العملیه فی شرح النفلیه.
4 ـ المقاصد العلیه فی شرح الالفیه، در 19 ربیع الاول 950.
5 ـ نتایج الافکار فی حکم المقیمین فی الاسفار، در دوشنبه 27 رمضان 950.
6 ـ رساله فی ارث الزوجه من العقار، در 956.
7 ـ رساله فی احکام الحیوه، در سه شنبه 25 ذی الحجه 956.
8 ـ رساله فی وجوب صلوه الجمعه.
9 ـ رساله فی الحث علی صلوه الجمعه، این رساله، به جز رساله قبلی می باشد.
10 ـ رساله فی تحریم طلاق الحائض الحامل المدخول بها، الحاضر زوجها.
11 ـ رساله فی حکم طلاق الحائض الغائب عنها زوجها.
12 ـ رساله فی تحقیق النیه.
13 ـ مناسک الحج الکبیر.
14 ـ مناسک الحج الصغیر.
15 ـ رساله فی عدم جواز تقلید المیت.
16 ـ الفتاوی المختصره، غالبا در مسائل مربوط به عبادات است.
17 ـ رساله فی انفعال ما البئر.
18 ـ رساله فیما اذا احدث المجنب حدثا صغیرا فی اثنا الغسل.
19 ـ رساله فیما اذا تیقن الحدث و الطهاره و شک فی السابق منهما.
20 ـ المسائل النجفیه (که هنگام بازگشت از استانبول (قسطنطنیه) به نجف، به آنها پاسخ نوشته است).
21 ـ مسائل جبل عامل، که پس از مراجعت از مکه در جبل عامل پاسخ آنها رانگاشته است.
22 ـ رساله فی عدم قبول الصلوه الا بالولایه.
23 ـ الـرسـالـه الاسـطنبولیه فی الواجبات العینیه که هم در فقه و واجبات علمی وهم در مسائل اعتقادی است، در 12 صفر 952 ه ق.
24 ـ الـروضـه الـبـهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، که آن را در مدت 6 ماه و 6 روز، یا15 ماه تالیف کرده است.
25 ـ حاشیه المختصر النافع.
26 ـ حاشیه ارشاد الاذهان.
27 ـ حاشیه قواعد الاحکام.
28 ـ حاشیه شرایع الاسلام.
ب ـ کتب درایه:
29 ـ الـبـدایه فی علم الدرایه شهید ثانی در این علم شاید نخستین دانشمندشیعی باشد که دست اندر کار تالیف مهم در این رشته باشد.
30 ـ شرح البدایه فی علم الدرایه.
ج ـ کتب اصول فقه:
تـمـهید القواعد الاصولیه لتفریع الاحکام الشرعیه این کتاب دارای 100 قاعده اصولی و 100 قاعده ادبی است که در اول محرم 958 ه ق تالیف کرده است.
د ـ کتب مربوط به حدیث:
32 ـ غنیه القاصدین فی اصطلاحات المحدثین.
33 ـ شرح حدیث الدنیا مزرعه الاخره.
34 ـ کتاب فی الاحادیث مرحوم شیخ حر عاملی گوید: حدود هزار حدیث به خط شهید ثانی دیدم که از مشیخه حسن بن محبوب انتخاب کرده بود.
ه ـ کتب ادعیه:
35 ـ رساله فی الادعیه.
36 ـ رساله فی آداب الجمعه.
و ـ کلام:
37 ـ حقائق الایمان یا تحقیق الاسلام و الایمان در شب دوشنبه، هشتم ذی القعده 954 ه ق.
ز ـ تفسیر:
38 ـ رساله فی شرح بسمله.
ح ـ نحو:
39 ـ منظومه فی النحو.
40 ـ شرح المنظومه فی النحو.
ط ـ اخلاق و عرفان دینی:
41 ـ منار القاصدین فی اسرار معالم الدین، در تعلیم و تربیت و اخلاق وعرفان.
42 ـ منیه المرید فی آداب المفید و المستفید، در آداب تعلیم و تعلم که کتابی فوق العاده مفید در امر آموزش و تربیت می باشد که صحیح ترین و کامل ترین ترجمه آن توسط دانشمند محترم، جناب آقای دکتر سید محمد باقر حجتی انجام پذیرفته است.
43 ـ مـسـکـن الـفؤاد عند فقد الاحبه و الاولاد (آرام بخش دل به هنگام از دست دادن دوستان و فرزندان) که این کتاب را پس از حادثه از دست دادن چند فرزند، پیش از شیخ حسن صاحب کتاب معالم الاصول در تسلی خاطر خویش و دیگران، در روزجمعه اول رجب 954 ه ق نگاشته است.
44 ـ تلخیص مسکن الفؤاد.
45 ـ کشف الریبه عن احکام الغیبه.
46 ـ التنبیهات العلیه علی وظائف الصلوه الغیبیه، یا اسرار الصلوه که دراسرار عرفانی و نکات و آداب درونی و باطنی نماز می باشد و با استمداد از احادیث در 9 ذی الحجه 951 تحریر شده است.
اینها برخی از آثار و تالیفات مرحوم شهید ثانی بوده که بر آن اطلاع یافته شد.[5]
شهادت:
دو نـفـر از مردم جبع برای مرافعه و محاکمه به شهید ثانی مراجعه کردند او نیزطبق موازین دینی و ضوابط شرعی، دعوی را فیصله داد طبیعی است در مرافعات، هردو طرف منتفع نیستند، نـتـیجه به نفع یکی از طرفین و به ضرر دیگری فیصله یافت شخص محکوم از این داوری به خشم آمد و نزد قاضی صیدا رفت و از او سعایت کرد که شهید ثانی رافضی و شیعه است قاضی جریان را بـه سـلـطـان سـلـیـم اطـلاع داد ازطرف او برای دستگیر کردن شهید، شخصی مامور شد در پـی گیری این ماموریت اووارد جبع شد، از مردم شهر سراغ شهید را می گرفت، به او گفتند که در شهر نیست.
شـهـید ثانی اصولا به علت محیط ناسالم و جو آلوده مردم زمان، غالبا عزلت اختیار می کرد و فقط برای اقامه نماز صبح به مسجد می رفت و اکثر اوقات با حالتی آمیخته به بیم و هراس به سر می برد و خـویـشـتـن را از منافقان پنهان می کرد و غالبا به تنهایی سرگرم تحقیق و مطالعه و تالیف بود هـمزمان با ورود مامور کذایی، استاد درانگورستان خود سرگرم تالیف کتاب بوده است این مامور موفق به دستگیری او نشد،چون به خاطر شهید گذشت که به سفر حج برود مقدمات سفر مکه را آماده ساخت ودر محملی که با روپوش بود نشست تا کسی او را نبیند و نشناسد.
قـاضی صیدا به سلطان روم (عثمانی) نامه ای نوشت که در بلاد شام (سوریه) مردی عالم زندگی می کند که بدعت گزار و بیرون از مذاهب چهارگانه اهل سنت ودست اندر کار نشر و تبلیغ عقائد خـود می باشد سلطان سلیم شخصی به نام رستم پاشا را که وزیر او بود، برای دستگیری شهید مامور ساخت و گفت باید او را زنده دستگیر کنی تا با دانشمندان استانبول (قسطنطنیه) مباحثه کند و از عقائد او تفتیش شود تا سرانجام از مذهب و آئین او مطلع گردند رستم پاشا به جبع آمد و از شـهیدپرس و جو کرد به او گفتند که به سفر حج رفته است این مامور در اثنا راه مکه به شهید ثانی رسید و او را دستگیر کرد شهید ثانی به او گفت: به من مهلت ده تا سفر حج را به انجام رسانم و من فرار نمی کنم و مناسک حج را زیر نظر و مراقبت تو انجام می دهم پس از انجام مناسک به هر صورتی که دلخواه توست با من عمل کن.
رسـتم پاشا راضی شد که شهید ثانی مراسم حج را برگزار کند و پس از پایان مراسم حج، شهید را بـه روم (عـثـمـانـی) بـرد آنگاه که او را وارد کشور عثمانی نمود، درراه به شخصی برخوردند آن شخص از مامور سؤال کرد که این مرد کیست؟
گفت ازدانشمندان شیعه امامیه است که بر حسب ماموریت او را نزد سلطان می برم آن شخص گفت: تو درباره این مرد در اثنا راه کوتاهی کرده و او را آزار رسـانـده ای،مـمـکـن اسـت در حضور سلطان از تو شکایت کند و دوستان و یاران او نیز به حـمـایـت ودفاع از وی برخیزند و برای تو موجبات ناراحتی و احیانا قتل فراهم کنند صلاح دراین است که در همین جا سرش را از بدن جدا کنی و سر بریده او را نزد سلطان ببری این مرد فرومایه و پـسـت فـطـرت در کنار دریا استاد بزرگوار را شهید کرد آنگاه سربریده او را حضور سلطان آورد سلطان بر او برآشفت و سخت او را مورد توبیخ قرارداد و به وی گفت: من تو را مامور ساخته بودم که او را زنده بیاوری، بنابراین به چه مجوزی او را کشتی؟
سـیـد عبدالرحیم عباسی که با شهید ثانی سابقه دوستی و آشنایی داشت، با دیدن سر بریده شهید ثانی سخت متاثر گردید و سعی کرد تا سلطان را وادارد که این مردپلید را به قصاص خود برساند بالاخره مساعی او مؤثر واقع شد و رستم پاشا به جرم این جرم بزرگ، محکوم به مرگ گردید.
مـدت سه روز جسد او بر روی زمین ماند و کسی او را دفن نکرد سرانجام جسد شریف او را به دریا افـکـندند خدای متعال غریق رحمتش فرماید و با امامان معصوم (ع) محشور فرماید که در تحقق آرمانشان، خویشتن را قربانی ساخت وطعمه ماهیان دریا گردید.[6]

[1] . برخی در مورد کلام استاد شهید مطهری، جایی که می فرماید: ظاهرا اهل طوس بوده است، از این روگاهی الطوسی الشامی امضا می کرده است گفته اند که اصل آن الطلوسی الشامی بـوده اسـت طـلوسه روستایی از جبل عامل می باشد، گویا در اعیان الشیعه، ج 7، ص 143 و ریحانه الادب، ج 3، ص 28 آمده است با مراجعه ای که به آدرس اخیر داشتیم، چنین مطلبی نبود جـهـت حـفـظ امانت مطلب استاد به همان صورت اصلی نقل گردید مشاهیر دانشمندان اسلام، قمی، ج 3، صفحات 370 تا 380.
[2] . آشنایی با علوم اسلامی، ص 303 .
[3] . روضات الجنات، ج 3، ص 387ـ352، کد معرفی 306 .
[4] . در حق این کتاب گفته اند:
لولا کتاب مسالک الافهام
ما اتضحت طریق شرائع الاسلام .
کلا ولا کشف الحجاب مؤلف
عـن مـشـکـلات غوامض الاحکام .
[5] . این مقاله ارزنده از پیشگفتار ترجمه شرح منیه المرید شـهـید ثانی که به قلم استاد متتبع و توانا، برادرگرامی جناب آقای دکتر سید محمد باقر حجتی تـنـظـیـم یافته بود با کسب اجازه از معظم له، نقل گردید خداوندمتعال به او جزای خیر عنایت فرماید قابل ذکر است که ترجمه استاد، کامل ترین و صحیح ترین ترجمه منیه المرید می باشد که به نام آداب تعلیم و تعلم در اسلام از سوی دفتر نشر فرهنگ اسلامی چاپ و انتشاریافته است .
[6] . معجم رجال الحدیث، ج 7، ص 372 تا 377 .

منبع : اندیشه قم